Μουσεία

Βουτιά στο παρελθόν και στο παρόν

Τα μουσεία της Θάσου δεν είναι ούτε ιδιαίτερα μεγάλα, ούτε τα εκθέματά τους φιλοξενούνται σε μεγαλόπρεπα και εντυπωσιακά κτίρια.

Ωστόσο, αν λάβουμε υπόψη τα λόγια του Georges Henri Riviere του πρωτεργάτη της επανάστασης των Μουσείων, ότι «η επιτυχία ενός μουσείου δεν μετριέται από τον αριθμό των επισκεπτών που δέχεται, αλλά από τον αριθμό των επισκεπτών στους οποίους δίδαξε κάτι» τότε τα μουσεία του νησιού μας, είναι πράγματι εντυπωσιακά, αφού - Λαογραφικά τα περισσότερα - δίνουν σημαντικές πληροφορίες για τη ζωή των κατοίκων του νησιού μέσα στους αιώνες.

Φυσικά, ξεχωριστό στολίδι για τον τόπο μας αποτελεί το αρχαιολογικό Μουσείο που βρίσκεται στην πρωτεύουσα του νησιού, στον Λιμένα.

Το αρχαιολογικό Μουσείο στον Λιμένα της Θάσου αποτελεί τον καθρέφτη του πολιτισμού και της ιστορίας της περιοχής. Στεγάζει συλλογές μοναδικού πλούτου και ποικιλίας από τον 7ο αιώνα π.χ. ως τον 7ο αιώνα μ.χ. Το κτήριο του 1934 έχει πρόσφατα ανακαινισθεί και έχει δημιουργηθεί μια σύγχρονη μινιμαλιστική επέκτασή του. Έτσι το νέο κτήριο δεσπόζει στο κέντρο του οικισμού της πρωτεύουσας του νησιού και αποτελεί πόλο έλξης για χιλιάδες επισκέπτες από την Ελλάδα και το εξωτερικό.

Στην είσοδο του μουσείου, δεσπόζει το 3,5 μέτρων άγαλμα του Κούρου. Παριστάνει το δωρητή του, ή και τον ίδιο τον Απόλλωνα να κρατά ένα κριάρι από το οποίο πήρε και το όνομά του «Κριοφόρος Κούρος» και ανήκει στους πιο παλιούς τύπους της ελληνιστικής γλυπτικής. Ο άνδρας είναι γυμνός, όρθιος, σε στάση ιερατική, προβάλλοντας αλύγιστο το αριστερό του πόδι. Τα μαλλιά δεμένα με μια κορδέλα στον αυχένα, σχηματίζουν μικρούς βοστρύχους και πέφτουν βαριά σαν περούκα. Ανάγεται στον 6ο αιώνα π.χ. και προοριζόταν για το ιερό του Απόλλωνα. Έμεινε μισοτελειωμένο, όταν την ώρα που ο τεχνίτης σμίλευε την υπέροχη κόμη του, το μάρμαρο παρουσίασε τυχαία μια ρωγμή στο αριστερό αυτί ως πίσω στο κεφάλι την οποία μπορούμε να παρατηρήσουμε και σήμερα. Όμως το γεγονός αυτό, καθόλου δεν μειώνει την πλαστικότητα και την επιβλητικότητα του αγάλματος, που αποτελεί το κορυφαίο έκθεμα του μουσείου.

Στο μουσείο αυτό ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει μια ποικιλία από υπέροχες προτομές και εντυπωσιακά γλυπτικά συμπλέγματα.

Καταρχάς το κεφάλι του Διονύσου. Στρέφεται προς τα δεξιά γέρνοντας με νωθρότητα. Τα κυματιστά μαλλιά κυλάνε λοξά πάνω στους κροτάφους, πριν πέσουν στους ώμους και συμπληρώνουν την αρμονική συμμετρία του προσώπου. Είναι η εικόνα ενός «διανοούμενου» Διονύσου. Τα μισάνοιχτα χωρίς χαμόγελο χείλη, το σταθερό και απλανές βλέμμα δίνουν στην προτομή μια έκφραση απόμακρης γαλήνης. Εκπληκτικό έργο, υπέροχη κίνηση, φοβερή έκφραση, που αν και μερικοί υποστηρίζουν πως τη χαρακτηρίζει η θηλυπρέπεια, το κύριο χαρακτηριστικό της θα λέγαμε πως είναι η ομορφιά και η απλότητα που μαγνητίζει το βλέμμα. Ανάγεται στο 2ο μισό του 4ου αιώνα π.χ. και προέρχεται από ένα υπερφυσικό άγαλμα του θεού που κοσμούσε την μεγάλη εξέδρα ενός χορηγικού μνημείου.

Το κεφάλι του Πάνα είναι επίσης μια υπέροχη προτομή. Η κατασκευή του τοποθετείται στο δεύτερο μισό του 4ου αιώνα. Χαρακτηριστικοί είναι οι στρογγυλοί τόρμοι πάνω από το μέτωπο που ίσως χρησίμευαν για ένθετα κέρατα τράγου.

Εντυπωσιακή είναι επίσης η προτομή του Πήγασου. Το φτερωτό αυτό άλογο φαίνεται να δίνει έναν πήδο, με το κεφάλι σκυμμένο και τα πόδια απλωμένα. Η δεξιά φτερούγα είναι συναρμολογημένη πάνω στο στέρνο ενώ ακολουθείται πιστά κάθε ανατομική λεπτομέρεια. Ξεχωρίζει ο δυναμισμός στον αυχένα του ζώου, που έρχεται σε αντίθεση με το μικρό μέγεθος του ματιού και του αυτιού, ενώ η θυσανωτή χαίτη με το μακρύ λοφίο και τα τσουλούφια που κατεβαίνουν λοξά στο μέτωπο από τις δυο πλευρές, δείχνει πως το έργο βγήκε από χέρι μεγάλου καλλιτέχνη και δουλεύτηκε γύρο στο 500 π.χ.

Ο Ανδριάντας του ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού είναι εντυπωσιακός παρόλο που του λείπουν τα χέρια. Βρέθηκε στην αρχαία Αγορά και ανάγεται γύρω στα 130 π.χ. Εντυπωσιακό είναι και το μικρό άγαλμα της Αφροδίτης με το δελφίνι και τον Έρωτα. Είναι έργο των ελληνιστικών χρόνων, προορισμένο για εσωτερικό χώρο, νεωτεριστικό διακοσμητικό στοιχείο της συγκεκριμένης εποχής. Η θεά Αφροδίτη είναι καθισμένη σαν αμαζόνα πάνω στη ράχη ενός δελφινιού ενώ ένας μικρός έρωτας είναι σκαρφαλωμένος στην ουρά του. Το αριστερό της χέρι, συγκρατεί μια άκρη του ρούχου της, που φουσκώνει σαν πανί και σκεπάζει μόνο τα πόδια ενώ αποκαλύπτει τη γύμνια του κορμιού της, με επιρροές από την κλασική εποχή. Το πρόσωπο της θεάς, το χτένισμά της, και η πληρότητα του γυμνού, μας θυμίζουν το ομώνυμο γλυπτό του Πραξιτέλη.

Από την κεραμική, ενδιαφέρον παρουσιάζει το κυκλαδικό πινάκιο με μια παράσταση του Βελλεροφόντη πάνω στο φτερωτό Πήγασο. Ο ήρωας κρατώντας δόρυ εμφανίζεται να σκοτώνει την τρικέφαλη Χίμαιρα. Ανάγεται χρονικά στον 7ο αιώνα π.χ. και ξεχωρίζει για την τεχνική του και την πολυχρωμία της σύνθεσης που μένει αναλλοίωτη μέχρι τις μέρες μας.

Δεν θα ήταν δυνατό να περιγράψουμε αναλυτικά κάθε έκθεμα του μουσείου. Θα ήταν άσκοπο ίσως, αφού μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις. Επιμένουμε όμως, ότι η επίσκεψη σε αυτό αποτελεί μοναδική ευκαιρία που τη βιώνει μοναδικά ο κάθε άνθρωπος ξεχωριστά. Ωστόσο αξίζει να αναφέρουμε το ιδιαίτερο τμήμα του μουσείου όπου γίνεται ένα αφιέρωμα στην ώχρα. Αν για τους περισσότερους, το μόνο που τους θυμίζει η λέξη είναι μια απόχρωση του κίτρινου, στο χώρο αυτό θα αλλάξετε γνώμη. Εδώ τονίζεται η σημασία της και παρουσιάζονται αναλυτικά ο τρόπος επεξεργασίας και η χρήση της.

Στο παλιό τμήμα του μουσείου προβάλλεται ντοκιμαντέρ για το Θεαγένη που το 480 π.χ. ανακηρύχτηκε Ολυμπιονίκης στην πάλη και στο παγκράτιο. Ο εκ Θάσου ορμώμενος υπεραθλητής κέρδισε από τότε σε 1.399 αγώνες σε διοργανώσεις Ολυμπιάδων και αθλητικές αναμετρήσεις.

Το Αρχαιολογικό μουσείο της Θάσου θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί χώρος, ιδιαίτερα φιλικός προς τους νεαρούς επισκέπτες. Το προσωπικό είναι ιδιαίτερα κατηρτισμένο ευγενικό και πρόθυμο να απαντήσει σε κάθε ερώτηση. Επιπλέον οργανώνονται και ειδικές περιηγήσεις για τα παιδιά, όπου τα εκθέματα παρουσιάζονται με διασκεδαστικό και συνάμα επιμορφωτικό τρόπο, μετατρέποντας το χώρο εκτός από κέντρο πολιτισμού και ένα προορισμό για οικογενειακές περιηγήσεις.

Στο κέντρο του Θεολόγου, παλιάς πρωτεύουσας του νησιού, στο χωριό όπου το 15Αυγουστο έχουμε την αναπαράσταση του Θασίτικου γάμου, που αποτελεί κορυφαίο πολιτιστικό δρώμενο για ολόκληρο το νησί, βρίσκεται και το αντίστοιχο λαογραφικό μουσείο. Το μουσείο στεγάζεται στο καλοδιατηρημένο αρχοντικό Χατζηγιώργη και είναι θεματικά χωρισμένο σε δύο ορόφους. Στο ισόγειο, αλλά και στον υπαίθριο γύρω χώρο, εκτίθενται εργαλεία καθημερινής χρήσης, από διάφορα επαγγέλματα των κατοίκων του νησιού. Του γεωργού, του κτηνοτρόφου, του ψαρά, του ξυλουργού, του σιδηρουργού, κ.α. Ενώ στο δεύτερο όροφο, οι χώροι είναι έτσι διαμορφωμένοι, ώστε να αναπαριστούν ένα τυπικό παραδοσιακό Θασίτικο σπίτι. Υπάρχει λοιπόν εκεί, ο χαμηλός οντάς με το τζάκι όπου υποδέχονταν τους καλεσμένους και ο σοφράς με τα μιντέρια γύρω-γύρω. Η κάμαρα του ζευγαριού, με το κρεβάτι, την κασέλα με τα υφαντά, τα μάλλινα στρωσίδια και τέλος ένα ακόμη δωμάτιο, αφιερωμένο στην οικοτεχνία και στη ντόπια υφαντουργία με τον αργαλειό και τα άλλα παραδοσιακά οικιακά εργαλεία.

Στον Λιμένα, σε αίθουσα του Καλογερικού έχει πρόσφατα διαμορφωθεί απομίμηση παραδοσιακού θασίτικου σπιτιού, όπου οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να πάρουν μια γεύση από την καθημερινότητα και τις συνήθεις των κατοίκων του νησιού τα περασμένα χρόνια. Μια ακόμη ουσιαστική συμβολή στη ντόπια λαογραφία.

Στο λαογραφικό μουσείο Λιμεναρίων στη νότια πλευρά του νησιού εκτίθενται παραδοσιακές θασίτικες φορεσιές, χρηστικά εργαλεία καθημερινής χρήσης, γεωργικά εργαλεία, παλιές φωτογραφίες, καθώς και διάφορα κεραμικά σκεύη της καθημερινής ζωής, δημιουργημένα από την παραδοσιακή κεραμική τέχνη των κατοίκων. Τα εκθέματα, είναι σημαντικά για τον επισκέπτη που θέλει να πάρει μια γεύση και ένα άρωμα μιας αλλοτινής εποχής.

Το λαογραφικό ναυτικό μουσείο της Καλλιράχης βρίσκεται στο κέντρο της πλατείας του ορεινού χωριού σε ένα πρόσφατα ανακαινισμένο αρχοντικό του 1880. Φιλοξενεί παραδοσιακά έπιπλα και αντικείμενα του παραδοσιακού θασίτικου σπιτιού. Πρόσφατα έχει προστεθεί τμήμα, όπου υπάρχουν αντικείμενα σχετικά με την ναυτιλία και την ενασχόληση των κατοίκων με αυτή καθώς παραδοσιακά η Καλλιράχη έχει τους περισσότερους και εμπειρότερους ναυτικούς του νησιού.

Το μουσείο βρίσκεται στην Ποταμιά Θάσου που είναι και η γενέτειρα του γλύπτη. Στεγάζεται σε πετρόκτιστο κτήριο του περασμένου αιώνα, όπου στεγαζόταν το παλιό Δημοτικό Σχολείο της Ποταμιάς, που μετατράπηκε σε εικαστική φωλιά για να παρουσιάσει περήφανα, τα έργα του δημιουργού που δώρισε στην πατρίδα του. Το εσωτερικό, λιτό και απέριττο με τους φεγγίτες ψηλά, να δίνουν μια νότα νοσταλγίας και να αφήνουν το έργο του καλλιτέχνη, να αποτελέσει την κύρια πηγή της διήγησης. Κάθε μουσείο έχει να μας διηγηθεί μια ιστορία και η ιστορία του Βαγή έχει να κάνει με την ελληνική φύση. Πουλιά, ψάρια, έναστροι ουρανοί με λαμπερά φεγγάρια σμιλεμένα από τα χέρια του γλύπτη εκτίθενται χωρίς εξάρσεις και ιδιαίτερες εμπνεύσεις με ένα ιδιαίτερα απλοϊκό στυλ το ένα δίπλα, ή πίσω από το άλλο. Δεκαεπτάχρονο παιδί ο Βαγής, αφήνει την τουρκοκρατούμενη Ελλάδα και φεύγει μετανάστης στην Αμερική το 1911. Αγωνίζεται για την επιβίωση αλλά και για την τέχνη, αφού ο πατέρας του που ήταν ξυλογλύπτης του είχε εμφυσήσει την αγάπη για τη γλυπτική. Ξεπερνώντας τις δυσκολίες του αγράμματου μετανάστη και εντελώς άπειρου παιδιού, κατορθώνει τελικά να γίνει δεκτός στο πασίγνωστο BAUX ART INSTITUTE της Νέας Υόρκης και να σπουδάσει γλυπτική. Με το πέρασμα των χρόνων, το ταλέντο του ξεχωρίζει και περιλαμβάνεται στους μεγάλους εκφραστές του εξπρεσιονισμού. Πεθαίνει μόνος στο νοσοκομείο Απομάχων της Νέας Υόρκης το 1965, χωρίς να έχει άλλη οικογένεια, από την Ελλάδα, που τη διατηρεί στην καρδιά του μέχρι το τέλος. Αφήνει όλη την προσωπική του συλλογή στην πατρίδα του, που υπεραγαπά και η αγάπη αυτή αποτυπώνεται δυναμικά στο έργο του. Εκτός από τούτο το χώρο του μουσείου που έχει ιδιαίτερη συναισθηματική αξία, λόγω του ότι είναι αφιερωμένο στη γενέτειρα του, έργα του γλύπτη εκτίθενται σε πολλά μουσεία των Η.Π.Α όπως στο μουσείο Μπρούκλιν και WHITNEY στη Νέα Υόρκη αλλά και στο μουσείο τέχνης του Τολέδο.

Το ελαιοτριβείο Σωτηρέλλη με τον παραδοσιακό νερόμυλο του αποτελεί ιδιωτικό εργοστάσιο της οικογένειας που δεν λειτουργεί πια, αλλά είναι ωστόσο ανοικτό για το κοινό. Βρίσκεται στο χωριό της Παναγίας και μπορείτε να συνδυάσετε την επίσκεψη σας στον ορεινό αυτό οικισμό με την επίσκεψη σε αυτό.

Αποτελεί σημαντικό δείγμα της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου καθώς η παραγωγή του ελαιόλαδου γίνονταν με παραδοσιακό τρόπο από την οικογένεια με τη βοήθεια του νερόμυλου που υπάρχει μέσα σε αυτό, από το 1915 ακόμη. Ο νερόμυλος αυτός που είναι επισκέψιμος μέχρι και σήμερα τροφοδοτούνταν με νερό από τις τρεις πηγές του χωριού της Παναγίας. Είναι ο μοναδικός που λειτουργεί σήμερα στην Ελλάδα.

Ο επισκέπτης του χώρου μπορεί να ξεναγηθεί στον ειδικά διαμορφωμένη έκθεση και να παρακολουθήσει την εξελικτική διαδικασία παραγωγής του λαδιού, καθώς παρουσιάζονται με χρονολογική σειρά όλα τα μηχανήματα που χρησιμοποιήθηκαν γι’ αυτή. Μέσα από μια σειρά φωτογραφιών και βίντεο που προβάλλονται στην έκθεση, ο επισκέπτης έρχεται σε επαφή με όλα τα στάδια της παραγωγής, από τη συλλογή του ελαιόκαρπου μέχρι την εμφιάλωση του. Θα μάθετε όλα τα μυστικά για τις ελιές και το λάδι της Θάσου και μπορείτε να δοκιμάσετε και να προμηθευτείτε τα προϊόντα τους που διατίθενται στο χώρο.

Σε απόσταση 500 μέτρων από το λιμάνι της Σκάλα Πρίνου, μετά το Μελισσοκομικό Συνεταιρισμό Θάσου στο δρόμο προς τη Σκάλα Ραχωνίου, αξίζει μια επίσκεψη στο Μουσείο Ελιάς και Ελαιόλαδου. Πρόκειται για έναν επισκέψιμο χώρο 400 τ.μ που δημιουργήθηκε χάρη στην ιδιωτική πρωτοβουλία των ιδιοκτητών των Βιολογικών Ελαιοτριβείων Θάσου, ΒΙ.ΕΛ.ΘΑ.

Το μουσείο δίνει την ευκαιρία στον επισκέπτη να συνδέσει την σύγχρονη διαδικασία παραγωγής του λαδιού, με την ιστορία και τον πολιτισμό του τόπου, καθώς εκεί μπορεί να βρει κανείς, μια μεγάλη συλλογή από εκθέματα για τον τρόπο έκθλιψης του ελαιoκάρπου και παραγωγής του λαδιού μέσα στους αιώνες. Υπάρχει πλούσια έκθεση φωτογραφιών, που περιλαμβάνει ανάμεσα στα άλλα, τις διάφορες ποικιλίες ελαιοκάρπου, τους τρόπους εξαγωγής του λαδιού τα τελευταία 6.000 χρόνια, την επίδραση της ελιάς στον πολιτισμό των Ελλήνων μέσα από τις τέχνες, καθώς και τη στενή σχέση αυτής της παραγωγής με την οικονομική ζωή της χώρας μας.

Επίσης στο κτήμα γύρω από το μουσείο παρουσιάζονται και είναι φυτεμένα 40 περίπου ελαιόδεντρα από ένα σύνολο 163 γνωστών σήμερα διεθνώς ποικιλιών ελιάς.

Υπάρχει ακόμη χώρος κινηματογραφικών προβολών και ενημέρωσης, όπου ο επισκέπτης μπορεί να παρακολουθήσει ενδιαφέρουσες βιντεοταινίες με αντικείμενο την ελιά και την ιστορία της, καθώς και εκθετήριο προϊόντων ελιάς, όπου μπορεί να δοκιμάσει και να ξεχωρίσει, την ποιοτική διαφορά των διαφόρων ποικιλιών, αλλά και γιατί όχι να αγοράσει για προσωπική χρήση, ή για να δωρίσει, διάφορα προϊόντα.

Στον προαύλιο χώρο του Μουσείου κατά τις εργασίες ανέγερσης του, βρέθηκε αποθήκη με 16 πιθάρια (πυθαιώνας) που χρησιμοποιούνταν για γενική αποθηκευτική χρήση παλαιότερα. Οι ιδιοκτήτες του ελαιοτριβείου αισιοδοξούν, ότι θα βρεθούν και τα υπόλοιπα στοιχεία, όπως η αγροικία, το λιοτρίβι και το πατητήρι κρασιού, από την ΙΗ Εφορία Αρχαιοτήτων που διεξάγει τις έρευνες στην περιοχή.

Οι εγκαταστάσεις του μελισσοκομικού συνεταιρισμού Θάσου βρίσκονται 500 μέτρα από τη Σκάλα Πρίνου στον κεντρικό δρόμο που οδηγεί προς τη Σκάλα Ραχωνίου. Αριθμεί σήμερα γύρω στους 100 μελισσοκόμους από όλο το νησί και λειτουργεί εδώ και 25 χρόνια. Οι ντόπιοι παραγωγοί συγκεντρώνουν το μέλι εδώ, το τυποποιούν και το διαθέτουν στην ελληνική αγορά. Τόσο η παραγωγή, όσο και η τυποποίηση, γίνεται με παραδοσιακές μεθόδους.

Ο επισκέπτης που θα έρθει εδώ, μπορεί να παρακολουθήσει όλη τη διαδικασία της τυποποίησης και διάθεσης του μελιού και να γευτεί και τις έξι ποικιλίες που παράγονται: Ανθέων, πεύκου, ερείκης, καστανιάς, θυμαριού και τη ξεχωριστή ποικιλία Θάσου. Μπορεί επίσης να δοκιμάσει μέλι από την κηρύθρα και να αγοράσει προϊόντα μελιού που παράγονται εδώ με παραδοσιακό τρόπο, όπως πρόπολη, βασιλικό πολτό και γύρη. Στον ίδιο χώρο υπάρχει και έκθεση με διακοσμητικά κεριά από κηρύθρα καθώς και άλλα παραδοσιακά προϊόντα από μέλι, όπως καρυδόμελο και γλυκά του κουταλιού.

Κάθε χρόνο γύρω στο 15Αύγουστο διοργανώνεται γιορτή μελιού, όπου στο χώρο αυτό, ο μελισσοκομικός συνεταιρισμός εκθέτει τα προϊόντα του και διοργανώνει μεγάλη γιορτή με συμμετοχή των τοπικών χορευτικών συλλόγων και λαϊκό γλέντι.